Datgymalu’r badell pen-glin
Mae’r padell pen-glin yn llithro i fyny ac i lawr mewn rhigol ar ben asgwrn y clun (ffemwr).
Datgymaliad yw pan fydd y badell pen-glin yn dod allan o’i rhigol arferol.
Mae ambell beth sy’n achosi i’r badell pen-glin ddatgymalu:
Trawma
Mae’n cael ei achosi gan drawiad, yn aml wrth gymryd rhan mewn chwaraeon fel rygbi neu bêl-droed, neu wrth newid cyfeiriad yn sydyn wrth gymryd rhan mewn chwaraeon.
Di-drawma
Os nad oes achos trawmatig, efallai bod eich padell pen-glin wedi datgymalu o ganlyniad i ffactorau rhagdueddol, e.e.:
- Os ydych chi’n hynod ystwyth.
- Os oes gennych rigol bas neu os yw rhigol y badell pen-glin wedi newid ei siâp – enw hyn yw trochlea dysplasia.
- Trawma / anaf blaenorol / datgymalu blaenorol heb adsefydlu digonol.
- Os oes gan siâp eich corff ongl gynyddol rhwng eich cluniau a’ch pengliniau – mae’n llawer mwy cyffredin mewn merched.
- Diffyg cydbwysedd yng nghryfder a hyd y cyhyrau nes bod y cyhyrau yn tynnu’r badell pen-glin ar ongl wahanol.
- Padell pen-glin anarferol o uchel – patella alta.
Sut mae’r badell pen-glin yn datgymalu?
Mae eich padell pen-glin y fwy tebygol o ddatgymalu i’r ochr. Yn aml, bydd yn mynd yn ôl i’r rhigol ar ei phen ei hun pan fyddwch chi’n sythu’r pen-glin.
O bryd i’w gilydd, fydd hyn ddim yn digwydd ac efallai y bydd yn rhaid i weithiwr meddygol proffesiynol eich helpu i’w hadleoli.
Pan fydd y badell pen-glin yn symud wysg ei hochr o’r rhigol, bydd hyn yn ymestyn gewyn ar ochr fewnol eich pen-glin sy’n gallu bod yn boenus am ychydig pan fydd eich padell pen-glin yn cael ei hadleoli.
Arwyddion a symptomau
Triniaeth gychwynnol
Beth fydd yn digwydd nesaf?
Lleddfu poen
Ymarferion
Arwyddion a symptomau
Dyma fydd yn digwydd yn syth ar ôl i’r badell pen-glin ddatgymalu:
Chwyddo yn ystod y munudau a’r oriau cyntaf ar ôl yr anaf. Caiff hyn ei achosi gan ymateb y corff wrth iddo geisio gwella’r difrod i feinwe meddal.
Poen a thynerwch o amgylch cymal y pen-glin ac fel arfer o gwmpas ochr fewnol a blaen y pen-glin. Oherwydd y boen, efallai na fydd hi’n bosibl rhoi pwysau ar y goes yn syth ar ôl hynny.
Ystod symudiadau Mae’n bosibl y bydd hi’n anodd sythu’r pen-glin yn llawn i ddechrau ac efallai y byddwch chi ychydig yn nerfus i blygu’ch pen-glin.
Triniaeth gychwynnol
Yn dilyn datgymalu’ch padell pen-glin, mae’n well dechrau triniaeth yn syth gan ddilyn egwyddorion P.O.L.I.C.E. (Gwarchod, Llwytho Optimaidd, Iâ, Cywasgu, Codi). Bydd hyn yn helpu i leihau’r chwyddo a dechrau’r broses wella.
Gwarchod: Mae’n bwysig gwarchod yr ardal sydd wedi’i hanafu er mwyn osgoi rhagor o ddifrod i feinweoedd. Gall hyn olygu defnyddio baglau, neu frês am gyfnod byr.
Llwytho Optimaidd: Bydd llwytho optimaidd yn llesol i’r broses wella ac yn helpu’r dadchwyddo. Er enghraifft, mae cynnal pwysau wrth gerdded yn annog y cyhyrau i gyfangu ac felly bydd yn lleihau’r chwyddo yn y pen-glin sydd wedi’i anafu.
Iâ: Rhowch iâ ar y pigwrn am 10-15 munud ar y tro, bob 2-3 awr yn ystod y dydd. Gwnewch yn siŵr eich bod yn gadael i’r pigwrn ddychwelyd i’w dymheredd arferol cyn ailddefnyddio pecyn iâ. Gwnewch yn siŵr eich bod yn amddiffyn y croen rhag llosgiadau iâ drwy ddefnyddio lliain sychu llestri neu obennydd rhwng eich croen a’r iâ.
Cywasgu: Gallwch chi wisgo rhwymynnau cywasgu er mwyn lleihau’r chwyddo. Sicrhewch eich bod yn gallu symud y pen-glin o hyd a bod y gwaed yn dal i gylchredeg.
Codi: Cadwch eich pigwrn yn uchel ar glustogau wrth i chi orffwys fel ei fod yn uwch na gweddill eich coes, er mwyn i ddisgyrchiant helpu i leihau’r chwyddo.
Beth fydd yn digwydd nesaf?
Yn aml, os byddwch yn mynd i’r Adran Damweiniau ac Achosion Brys, byddan nhw’n eich rhoi mewn brês sy’n eich atal rhag symud eich pen-glin. Yn ddelfrydol, dylech chi ddefnyddio’r brês hwn am ychydig ddyddiau yn unig ar y mwyaf oherwydd mae’n bwysig iawn symud eich pen-glin eto cyn gynted â phosibl.
Pan fyddwch chi’n dod i glinig trawma, bydd yr ymgynghorydd yn penderfynu a oes angen i chi gael math gwahanol o frês sy’n benodol ar gyfer datgymalu’r badell pen-glin. Bydd y brês hwn yn eich galluogi i blygu a sythu eich pen-glin ond mae hefyd yn rhoi rhywfaint o gefnogaeth ychwanegol i’ch padell pen-glin.
Efallai y byddwch yn cael baglau i’ch helpu i gerdded. Mae’n bwysig eich bod yn dal i roi pwysau ar y goes (oni bai bod eich ymgynghorydd wedi dweud yn benodol wrthych i beidio â gwneud hynny), er mwyn atal gwendid, anystwythder ac oedi wrth wella.
Lleddfu poen
Mae teimlo ychydig o boen yn beth digon arferol a bydd rhai plant angen moddion lleddfu poen fel Paracetamol neu gyffuriau gwrthlidiol fel ibuprofen.
Gweler canllawiau lleddfu poen y GIG 111 Cymru.
Gallwch ofyn am gyngor yn eich fferyllfa leol hefyd.
Ymarferion
Y rhan BWYSICAF o adsefydlu ar ôl yr anaf hwn yw cael eich cyhyr pedwarpen (y cyhyrau mawr yn eich clun) mor gryf â phosibl er mwyn lleihau’r siawns o ddatgymalu yn y dyfodol.
Ystod o Ymarferion Symud
Yn gyntaf, mae’n bwysig adennill ystod lawn o symudiadau yn eich pen-glin, felly ymarferwch blygu a sythu eich pen-glin wrth eistedd a gorwedd.
Gallwch ddefnyddio’r goes arall i helpu i wthio ychydig ymhellach wrth ymestyn.
Ymarferion Cryfhau
Gallwch wneud y rhain gan wisgo’ch brês padell pen-glin i ddechrau nes byddwch yn teimlo’n fwy hyderus.
Cyhyrau Pedwarpen Statig: Gan orwedd neu eistedd gyda’ch coesau’n syth, gwthiwch gefn eich pen-glin i lawr i’r llawr / gwely mor dynn ag y gallwch chi, gan ddod â’ch bysedd traed i fyny tuag atoch chi. Daliwch am 5 eiliad, yna ymlaciwch. Ailadroddwch 10 gwaith.
Cyhyrau Pedwarpen Ystod Fewnol: Rhowch dywel mawr wedi’i rholio neu glustog gron o dan eich pen-glin. Gwthiwch gefn eich pen-glin i mewn i’r tywel/clustog mor dynn ag y gallwch chi, fel bod eich sawdl yn dod i fyny oddi ar y llawr / gwely. Daliwch am 5 eiliad, yna ymlaciwch. Ailadroddwch 10 gwaith.
Codi Coes Syth: Gwthiwch gefn eich pen-glin i lawr fel bod eich pen-glin yn hollol syth, yna codwch eich coes yn araf ac yn rheoledig o’r llawr / gwely gan ei chadw’n hollol syth. Codwch mor uchel ag sy’n gyffyrddus, daliwch am 3-5 eiliad ac yna gostwng y goes yn ôl i lawr yn araf. Ailadroddwch 8 gwaith.
Dyna rai ymarferion syml i ddechrau, sy’n flociau adeiladu pwysig iawn ar gyfer eich adferiad parhaus. Dechreuwch gyda’r rhain cyn gynted â phosibl ar ôl eich anaf a bydd eich ffisiotherapydd yn eich tywys sut i symud ymlaen.
Os oes gennych unrhyw bryderon neu gwestiynau am yr wybodaeth hon, cysylltwch â Chleifion Allanol Dolphin ar 02921 847577.
Os nad oes gan eich plentyn apwyntiad wedi’i drefnu gyda’r adran ffisiotherapi ac mae’r symptomau’n parhau, neu os nad ydynt yn gwella’n raddol, gallwch hunangyfeirio eich plentyn i’r Adran Cleifion Allanol Ffisiotherapi Pediatrig drwy ffonio ein llinell atgyfeirio ar 02921 836908.
