Enseffalomyeletis Myalgig (ME) / Syndrom Blinder Cronig (CFS)

Mae’r cyflwr yn effeithio ar bawb yn wahanol, a gall ei effaith amrywio’n fawr. I rai pobl, mae eu symptomau’n caniatáu iddynt gyflawni nifer o weithgareddau yn y gwaith, addysg, yn eu cymuned a gartref, ond i eraill mae eu symptomau yn ei gwneud hi’n anodd cwblhau tasgau sylfaenol. Mae ME/CFS yn gyflwr sy’n amrywio lle gall symptomau person newid mewn natur a difrifoldeb, a gallant fynd a dod, dros ddiwrnod, wythnos neu fwy.

Mae canllawiau 2021 NICE (Y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal) yn cynghori y dylid amau ME/CFS:

• os bu gan rywun set benodol o symptomau parhaus am o leiaf chwe wythnos mewn oedolion neu bedair wythnos mewn plant a phobl ifanc.
• os yw gallu’r unigolyn i gymryd rhan mewn gweithgareddau galwedigaethol, addysgol, cymdeithasol neu bersonol wedi lleihau’n sylweddol o gymharu â’r lefel cyn-salwch.
• os nad yw’r symptomau’n cael eu hesbonio gan unrhyw gyflwr arall.

Pedwar prif symptom ME/CFS yw:

• Blinder gwanychol – mwy na blinder. Lle nad yw’r profiad o deimlo’n “flinedig yn gorfforol” neu’n “flinedig yn wybyddol”, yn wan a sâl yn cael ei wella gan gwsg
• Anhwylder ôl-ymarfer (PEM) neu waethygiad symptomau ar ôl ymarfer (PESE)*,
• Cwsg anadfywhaol ac/neu gwsg afreolaidd, ac
• Anawsterau gwybyddol o ran meddwl, canolbwyntio, prosesu gwybodaeth a’r cof.

Gall symptomau eraill gynnwys:

• Penysgafnder, crychguriadau’r galon, llewygu, cyfog wrth sefyll neu eistedd yn syth o orwedd i lawr.
• Gorsensitifrwydd i dymheredd neu drafferth rheoli amgylcheddau poeth neu oer, sy’n arwain at chwysu mawr, fferdod, chwiwiau poeth neu deimlo’n oer iawn.
• Symptomau niwrogyhyrol, gan gynnwys plyciau, ysgytiadau neu wingiadau yn y cyhyrau.
• Symptomau yn debyg i’r ffliw, gan gynnwys dolur gwddf, chwarennau dolurus, cyfog, fferdod neu gyhyrau dolurus.
• Anoddefiad i alcohol neu fwydydd a chemegau penodol.
• Sensitifrwydd synhwyraidd dwysach, gan gynnwys i olau, sŵn, cyffyrddiad, blas ac arogl.
• Poen, gan gynnwys poen wrth gyffwrdd, myalgia (poen yn y cyhyrau), cur pen/pen tost, poen yn y llygaid, poen yn yr abdomen neu boen yn y cymalau heb gochni aciwt, chwyddo neu grynhoad hylif (allrediad).

Mae achosion ME/CFS yn cael eu harchwilio o hyd, er bod tystiolaeth y gall heintiau firaol, llawdriniaeth, trawma emosiynol a chorfforol a ffactorau eraill achosi’r cyflwr.

Nid oes gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a’r Fro Wasanaeth Arbenigol ar gyfer ME/CFS ond gall unigolion sy’n byw gyda’r cyflwr gael mynediad at wasanaethau a allai eu cefnogi, gan ymchwilio i symptomau penodol. Un gwasanaeth yw’r Gwasanaeth Adsefydlu Byw’n Dda a all gefnogi unigolion sy’n byw gydag ME/CFS i reoli eu symptomau.

Mae’r wefan hon yn cynnwys dolenni y gallwch eu defnyddio i’ch helpu i reoli rhai o’r symptomau hefyd.

• Ceisiwch reoli eich egni gan ddefnyddio strategaethau rheoli blinder. Ceisiwch beidio â defnyddio mwy o egni nag rydych chi’n credu sydd gennych a pheidiwch â cheisio ‘gwthio’ch ffordd’ drwy’r symptomau. Cliciwch yma i gael mwy o gymorth i reoli blinder. Gall dal ati a chynyddu eich gweithgarwch arwain at anhwylder ôl-ymarfer (PEM) neu waethygiad symptomau ar ôl ymarfer (PESE). Nid yw dychwelyd i ymarfer corff yn raddol yn cael ei argymell.
• Cynlluniwch egwyliau gorffwys yn ôl yr angen – gallai hyn olygu newid eich arferion dyddiol: gwaith, ysgol a gweithgareddau eraill. Gallai newidiadau gynnwys: beth rydych chi’n ei wneud, faint rydych chi’n ei wneud a sut rydych chi’n gwneud y gweithgareddau hyn.
• Gallai newidiadau i’ch ffordd o fyw o ran bwyta’n dda, rhoi’r gorau i ysmygu, a lleihau alcohol helpu i reoli rhai symptomau.
• Gallai strategaethau rheoli straen helpu rhai cleifion i reoli eu lefelau egni yn well.  Cliciwch yma i weld strategaethau defnyddiol.